İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE RİSK ANALİZİ YÖNETİMİ

İş güvenliği kavramı çalışanların, işletmenin ve üretimin her türlü tehlike ve zararlardan korunmasını içermektedir. İnsan hayatının öncelik taşıması nedeniyle, işletme ve üretim güvenliği konularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş güvenliği kavramıyla genel olarak çalışanların güvenliğinin ifade edildiği görülmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ile Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) İş Sağlığı ve Güvenliğini, “Tüm mesleklerde işçilerin bedensel, ruhsal, sosyal iyilik durumlarını en üst düzeye ulaştırmak, bu düzeyde sürdürmek, işçilerin çalışma koşulları yüzünden sağlıklarının bozulmasını önlemek, işçileri çalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak, işçileri fizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları sürdürmek, özet olarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamak” olarak tanımlamıştır.

İş Sağlığı ve Güvenliği kavramı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği kavramından farklı olarak, tehlikelerin önlenmesinin yanında risklerin öngörülmesi, değerlendirilmesi ve bu riskleri tamamen ortadan kaldırabilmek ya da zararlarını en aza indirebilmek için yapılacak çalışmaları da içermektedir. Evrensel anlamda İş Sağlığı ve Güvenliği; henüz bir tehlike oluşmamış, işletmede bir arıza oluşmamışken bile işletmede oluşabilecek tehlikelerin ve risklerin öngörülerek bunların kabul edilebilir olup olmadığına karar verme çalışmalarını da beraberinde getirmektedir, yani yeni kavramla eski “reaktif” yaklaşımlar yerini “proaktif” yaklaşımlara bırakmıştır.

Çalışma alanlarında uygulamaya konulan iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımının en etkin yöntemlerinden biride risk analizi/risk değerlendirmesi çalışmalarının yapılmasıdır. Çalışma alanında karşılaşabileceğimiz risklere dair analizin yapılarak, yönetimsel bazda aktifliğinin sağlanması iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının ana kollarından biridir.

Risk Analizi ve Yönetimi

Risk analizi işyerinde sağlık ve güvenliği etkileyebilecek unsurların kontrolü amacıyla geliştirilmiş sistematik bir yaklaşımdır. Esas amacı, işyerindeki mevcut riskleri belirlemek, önceliklendirmek, riski ortadan kaldırmaya öncelik vererek uygun önlemlerle riski kontrol altına almaktır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk yönetiminin amacı; iş kazaları ve meslek hastalıklarını oluşturan nedenler ve bunları etkileyen faktörler ile ilgili mümkün olan en geçerli ve doğru bilgiyi toplayarak görünmeyen tehlikelerin ortaya çıkmasını engellemek için etkili bir güvenlik ağı kurmaktır. İyi bir risk analizi, doğabilecek kazalardan korunma açısından büyük değer taşır ve görünmeyen tehlikelerin ortaya çıkarılmasını, etkili güvenlik önlemlerinin alınmasını sağlar.

Bir risk ile karşı karşıya kalındığında ilk önce yapılması gereken şey o riski oluşturacak kaynak olayı ve riskin etkilerini belirlemektir. Böylece riski tanımak daha kolaylaşır ve riske karşı ne gibi önlemler alınacağı daha rahat bir şekilde ortaya konulabilir. Ayrıca, kötü belirlenmiş risklerin daha başka risklerin doğmasına neden olacağını belirtmekte fayda vardır.

Risk Analizi İçin Hangi Bilgileri Nasıl Toplamalıyım?

İşyerinizdeki riskleri değerlendirmek ve bilgi edinebilmek için bilmeniz gerekenler;

• İşletmenizin konumu,
• İşletme içerisinde çalışma yapan kişilere dair genel bilgiler (gebe, genç veya engelli işçilerinizin mesleki tehlikelere olağan olandan daha fazla maruz kalabilecekleri düşünülerek, bu çalışanlarınıza daha fazla ihtimam göstermeniz gerekir.)
• Hangi iş ekipmanı, maddeleri ve prosesleri kullandığınız,
• Ne tür işler gerçekleştirdiğiniz,
• Tanımlamış olduğunuz tehlikeler ve bunların kaynakları,
• Mevcut tehlikelerinizin sonuçları,
• Hangi koruyucu tedbirleri kullandığınız,
• İşletme içerisinde daha önceden iş kazası yaşandı mı?
• İşletme içerisinde daha önceden meslek hastalığına yakalanan oldu mu?
• İşyeriniz ile ilgili yasal yükümlülükleriniz neler?
• İşyerinizde kullandığınız ekipmanların teknik verileri
• Teknolojik veriler ve iş rehberleri
• İşletme içerisinde yapılan ortam ölçümlerinin sonuçları
• Kimyasallar malzemelerin malzeme güvenlik bilgi formları
• İlgili mevzuatlar ve standartlar
• Bilimsel ve teknik literatürler

Bilgi aynı zamanda;

• Çalışma ortamını,
• İşyerinde yapılan işleri,
• İşyeri dışında yapılan işleri,
• İşyerlerinde etkili olacak harici etkenleri (hava koşulları vs.),

gözlemlenerek de elde edilebilir.

Risk Analizi Nasıl Yapılır?

Risk değerlendirmesinde, riskleri tespit etmek için izlenebilecek birçok yol vardır. İşletmenin yapısı, süreçlerin özellikleri, gerçekleştirilen görevler ve kullanılan teknolojiye göre mevcut birçok yöntemden biri seçilebilir. Bu yönde herhangi bir zorlama bulunmamaktadır.

Birçok işletme için, 5-adım yaklaşımı hem kolay anlaşılır hem de ihtiyaç duyulan yönlendirmeyi sağlamaktadır.

1-) Tehlikelerin Belirlenmesi

Bu adımda çalışanlara, üretime ve işletmeye nelerin zarar verebileceğini belirlemeniz gerekir.

2-) Tehlikelerin Değerlendirilmesi

Birinci adımda oluşturduğunuz tehlikeler listesinin değerlendirilmesi ile hangileri için ne tür önlemler alınacağının ve hangileri için risk derecelendirilmesi yapılması gerektiğine karar verilir.

3-) Risklerin Derecelendirilmesi

İkinci adımda, risk derecelendirilmesi yapılmasına karar verilen tehlikelerin her biri için ayrı ayrı risklerin ağırlık oranları hesaplanarak derecelendirme yapılır ve riskler öncelik sıralamasına tabi tutulur.

4-) Kontrol Önlemlerinin Uygulanması

İkinci ve üçüncü adımlarda alınmasına karar verilen önlemlerden hemen ortadan kaldırılabilecek tehlikeler için gerekli önlemler alınır ve tekrar ortaya çıkmamaları için uygun bir kontrol periyodu belirlenir. Belirli bir maliyet ve zaman gerektiren ve acil olmayan önlemler için uygulama planları yapılarak uygulamaya konulur.

5-) Denetim, İzleme ve Gözden Geçirme

İşyerlerinde gerçekleştirilen risk yönetiminin tüm aşamaları ve uygulaması düzenli olarak denetlenir, izlenir ve aksayan yönler yeniden gözden geçirilir.

Risk Değerlendirmesi İle İlgili Yanlış Yapılanlar

Risk değerlendirmesinin beklenen faydayı sağlaması için uygun ve kaliteli olması gerekir. Risk değerlendirmesi yapan şirketlerin sayısı giderek artmakta iken kalite risk analizi için tartışılan bir kavram olmaya başlamıştır. İşte bu kaliteyi etkileyen ve risk analizi ile ilgili olarak birçok şirketin tekrarladığı sık yapılan yanlışlar şunlardır:

• Risk analizi tek defalık bir iş olarak algılanmaktadır. Oysaki risk analizi düzenli şekilde güncellenmesi gereken bir süreçtir. (İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği Madde-12)
• Riskler, çalışma koşulları toplu halde analiz edilip değerlendirilmemektedir. Bunun sonucu olarak, birbirini desteklemeyen, kopuk önlemler uygulanmakta, bütüncül bir yaklaşım izlenmediği için etkin sonuç alınamamaktadır. (İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği Madde-10)
• Risk değerlendirmesi iyi şekilde belgelendirilememektedir. (İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği Madde-11)
• Risk değerlendirmesi yüzeysel yapılmakta, açıkça görülen ve acil müdahale gerektiren risklere odaklanılmaktadır. Kimyasallardan kaynaklananlar gibi uzun dönemli etkiler, psikososyal riskler, ergonomik faktörler göz ardı edilmektedir.
• Önlemlerin etkinliği yeterince izlenmemektedir. (İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği Madde-10/3)
• Firma içinde yetkin biri tarafından gerçekleştirilebilecekken firmayı tanımayan kişilerce ve çalışanların katılımı olmaksızın gerçekleştirilmesi istenen sonucu sağlamamaktadır. (İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği Madde-5 Risk Değerlendirme Ekibi Tarafından Yapılmalıdır.)

Genel Tehlikelerimiz Neler Olabilir?

1. Takılıp düşmeye sebep olabilecek alanlar mevcut mu?
2. Kaygan zeminlerimiz var mı?
3. Acil çıkış yönlendirmelerimiz yeterli mi?
4. Acil durum destek ekipleriniz var mı?
5. Termal konfor şartlarımız uygun mu? (Aydınlatma, ısı vs.)
6. Solunabilir tozlar mevcut mu?
7. Gürültülü ortam mevcut mu?
8. İş ekipmanlarımız yeterli mi?(Gerekli ise baret, eldiven, iş ayakkabısı vs.)
9. Çalışma yapacağımız işe yönelik eğitimlerimiz var mı? (Yüksekte çalışma, kimyasalla çalışma vs.)
10. Yüksekte çalışma yapacağımız alanlarımız var mı?
11. Parlama, patlama riski var mı?
12. Yük taşıma çalışmaları yapılıyor mu?
13. Ergonomik koşullarımız uygun mu? (Masa başı çalışmaları için gerek sandalye konforu, gerek sırt bel desteği vs.)
14. Kimyasal kullanımımız var mı?
15. Kullanılan kimyasalların malzeme güvenlik bilgi formları mevcut mu?
16. Malzeme düşme riski olan alanlarımız var mı?
17. Mekanik akşamlara el sıkıştırma vs. tehlikesi var mı?
18. Elektrik tehlikesi mevcut mu? (Kaçak akım röleleriniz var mı? Pano altı yalıtkan paspasınız var mı? Vs..)
19. Psikososyal risk etmenleriniz var mı?
20. Çalışanların işe uygun sağlık raporları mevcut mu?
21. İş izin sistemimiz mevcut mu? (Sıcak iş izni, kapalı ortam çalışma izni vs.)
22. İşletme içerisinde acil durumlara yönelik tatbikat yapıldı mı?

Örnek Uygunsuzluklar ve Çözümleri

UYGUNSUZLUK	OLMASI GEREKEN
İşe yeni başlayan personelin işe giriş eğitimi almadan sahaya çıkması ve işbaşı yapması.	Çalışanların işe giriş eğitimlerinin verilmesi. Eğitim almayan personellerin işe giriş işlemlerinin yapılmaması.
Temel İSG eğitimlerinin olmaması	İşletmede çalışan her personelin işe girişten önce temel isg eğitimlerini alması gerekmektedir. İşletme tehlike sınıfına göre az tehlikelide 8 saat, tehlikelide 12 saat, çok tehlikelide 16 saat eğitim verilmelidir.
Tatbikat yapılmaması	İşletme genelinde sene de en az 1 defa acil durum tatbikatı yapılmalı ve çalışanlar bilgilendirilmelidir.
Elle kaldırmalar,yerden malzeme alınması,ağır malzeme kaldırma	Elle kaldırılacak yükün kişi başına 25 kg'ı aşmaması. 25 kg' ı aşan malzemelerin ekip olarak kaldırılması ya da mekanik ekipmanlar ile kaldırılması
İşletme içerisinde bulunan yangın tesisatı ve hortumlar ve motopompların periyodik kontrollerinin olmaması	Standartlarda süre belirtilmemiş ise yetkili kişi ve kurumlarca yangın tesisatı ve hortumlar ve motopomplarım yıl da 1 düzenli olarak periyodik kontrollerinin yapılması gerekmektedir.
Asansör kontrollerinin olmaması	Standartlarda süre belirtilmemiş ise yetkili kişi ve kurumlarca asansörlerinde yıl da 1 düzenli olarak periyodik kontrollerinin yapılması gerekmektedir. Kontroller sonucu uygunsuzluk çıkmış ise en kısa sürede uygunsuzlukların giderilmesi gerekmektedir.
Yangın söndürücü tüplerin yerde ve ulaşımı kolay olmayan alanlarda konumlandırılması	Yangın söndürücü tüplerin asma halkası yerden 90 cm yukarıya gelecek şekilde asılı olarak konumlandırılması gerekmektedir. Ulaşımı kolay ve görünür alanlarda bulundurulmalıdır.